Ik stoor me aan het kortzichtige lineaire proces van grondstofverbruik als het krassen van nagels over een schoolbord. Het grootschalig produceren, verbruiken en afval genereren is een proces dat zichzelf niet in stand kan houden. We moeten hier zo snel mogelijk mee stoppen en omschakelen naar een systeem dat zichzelf wel kan faciliteren. Deze transitie is al in volle gang en vele partijen zetten stappen naar dit nieuwe systeem dat vaak ‘circulaire economie’ wordt genoemd. De essentie is het in de cirkel houden van grondstoffen door onder andere reparatie, hergebruik en recycling.

Of de materialen van een gebouw in de toekomst makkelijk in de cirkel kunnen blijven, is sterk afhankelijk van de anatomie van het gebouw. De anatomie van dit organisme wordt al vóór de bouw vastgelegd in het ontwerp. Het ontwerp is vaak gebaseerd op het huidige Programma van Eisen en een snelle bouw. Echter, het feit dat het gebruik evolueert, dat een gebouw mogelijk een andere functie krijgt en dat het gebouw ook een keer gesloopt zal worden, komt niet aan bod. Kosten voor aanpassingen, transformatie en duurzame sloop zijn hierdoor relatief hoog en het in de cirkel houden van de materialen is lastig. Een gebouw kan wel 200 jaar mee, maar we denken alleen na over de eerste 10 jaar: er is sprake van een half ontwerp.

Een treffend voorbeeld is de chipszak. Een slim ontwerp om de chips lekker knapperig te houden tot het moment dat jij de chips wilt eten. De verpakking is opgebouwd uit zowel aluminium als plastic, beide zijn goed te recyclen. Maar door de ontwerpkeuze om het aluminium op het plastic te laten dampen, zijn de materialen niet meer van elkaar te scheiden. Recycling is niet meer mogelijk en verbranding is de enige oplossing. In de ontwerpfase is niet meegenomen hoe de materialen in de cirkel blijven na gebruik: een half ontwerp. Dit geldt ook vaak voor gebouwontwerpen. We zadelen de wereld op met een probleem als we gebouwen als chipszakken ontwerpen.

Een gebouw is een complexer object dan een chipszak. Het meenemen van de factor tijd in de ontwerpkeuzes, is op vele onderdelen van belang om een circulair gebouw te verkrijgen: een heel ontwerp. Ontwerpkeuzes zijn de antwoorden van de ontwerpvragen. Wat is de levensduur van een bepaald onderdeel in het gebouw? Kan een component met een kortere levensduur verwijderd worden zonder beschadigingen achter te laten? Kan dit materiaal gerecycled worden? Hoe kunnen we het gebouw in de toekomst aanpassen bij een nieuwe gebruiker? Hoe lang verwacht de opdrachtgever van dit gebouw gebruik te maken? Kan de constructie de verandering in gebruik faciliteren? Baseer je ontwerpkeuzes mede op dergelijke vragen.

Als architect moeten wij de verantwoordelijkheid nemen dat onze ontwerpen geen eindstation worden voor de gebruikte materialen. Om dit te bereiken moeten we andere ontwerpkeuzes maken. De kennis die nodig is om deze keuzes te maken ontwikkelt zich snel. Er komen nieuwe materialen, producten en diensten op de markt. Om mee te kunnen gaan met deze transitie, is het van groot belang hiervan op de hoogte te blijven en actief deze nieuwe kennis toe te passen. Neem slechts genoegen met een heel ontwerp.